Odszkodowanie i zadośćuczynienie są odrębnymi instytucjami prawa cywilnego. Jednak wiele osób je myli i stosuje zamiennie, co może prowadzić do błędnych wniosków. Należy więc dokładnie ustalić, jakie dobro prawne zostało naruszone, oraz który rodzaj rekompensaty zastosować.
Instytucja odszkodowania nakierowana jest na rekompensatę szkody majątkowej, natomiast zadośćuczynienie – szkody niemajątkowej.
Odszkodowanie stanowi pieniężną równowartość szkody majątkowej lub szkody na osobie.
Pojęcie szkody majątkowej nie zostało jednoznacznie zdefiniowane w Kodeksie Cywilnym, jednak przyjmuje się, iż jest to każdy uszczerbek w dobrach lub interesach prawnie chronionych doznany przez osobę pokrzywdzoną. Należy także dodać, że szkoda musiała powstać wbrew woli pokrzywdzonego.
Odszkodowanie powinno pokryć szkodę rzeczywistą („damnum emergens”) jak i utracone korzyści („lucrum cessans”), czyli wszystko to, co osoba poszkodowana mogłaby osiągnąć, gdyby nie doszło do zdarzenia powodującego szkodę (art. 361 § 2 Kodeksu Cywilnego).
Naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej.
Według art. 362 KC „Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.”
Zadośćuczynienie jest formą pieniężnej rekompensaty szkody niemajątkowej, którą trudniej jest zdefiniować niż szkodę majątkową. Może ona przybrać postać ujemnych przeżyć, cierpień fizycznych lub psychicznych, wynikających ze zdarzenia powodującego ową szkodę.
Zadośćuczynienie jest prawnie uregulowane, przede wszystkich w art. 445 i 448 KC, które stanowią iż „w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia.”
Celem odszkodowania jest rekompensata uszczerbku, który powstał w skutek zdarzenia wywołującego szkodę. Tak więc odszkodowanie ma być równomierne do rozmiarów powstałej szkody.
Celem zadośćuczynienia jest łagodzenie skutków zdarzenia w przypadku wyrządzenia szkody tylko na osobie.