Odszkodowanie i zadośćuczynienie za represje w czasach PRL

Okres Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej to czas mnogich przypadków naruszeń praw obywatelskich oraz represji politycznych. Osoby, które doświadczały powyższych naruszeń z uwagi na swoje przekonania polityczne były niejednokrotnie pozbawiane wolności, mienia, a nawet zdrowia. Choć od czasów komunizmu w Polsce minęło już kilkadziesiąt lat, wielu represjonowanych odczuwa skutki tych wydarzeń do dnia dzisiejszego, a większość z nich wciąż jeszcze nie otrzymało rekompensaty w postaci zadośćuczynienia i odszkodowania za represje komunistyczne, które przysługuje im od Skarbu
Państwa.

Zadośćuczynienie oraz odszkodowanie stanowi nie tylko rekompensatę materialną, lecz przede wszystkim jest częścią składową procesu odzyskiwania godności osób dotkniętych naruszeniami w czasach PRL i zamknięcia traumatycznego rozdziału w życiu.

Nieważność orzeczenia może zostać stwierdzona pod warunkiem spełnienia łącznie poniższych
przesłanek:

1. Orzeczenie wydane zostało przez polskie organy ścigania i wymiar sprawiedliwości lub przez organy pozasądowe działające na ziemiach polskich
   w czasach PRL-u;

2. Czyn zarzucony lub przypisany był związany z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego lub orzeczenie wydano z powodu takiej działalności lub orzeczenia wydane za opór przeciwko kolektywizacji wsi oraz obowiązkowym dostawom.
   
   Nieważne będą także orzeczenia wydane przez polskie organy komunistyczne, jeśli dotyczą czynu popełnionego, by uniknąć represji własnych lub wymierzonych w bliską osobę za wyżej wymienioną działalność ( art 1 ust 2 ustawy lutowej).

II. Odszkodowanie za internowanie w stanie wojennym

Odszkodowanie przysługuje nadto osobom, wobec których wydano decyzję o internowaniu w związku
z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 roku w Polsce stanu wojennego (nie ma przy tym znaczenia, czy decyzja ta ostatecznie została wykonana) Co istotne, odszkodowanie przysługuje również najbliższej rodzinie internowanego, jeśli nie żyje on sam. Zgodnie z prawem, odszkodowanie za internowanie
w stanie wojennym można uzyskać przede za szkody spowodowane odizolowaniem od rodziny i umieszczenie w tzw. ośrodkach odosobnienia, które miały powstrzymywać człowieka przed działaniem na szkodę ówczesnego ustroju politycznego. Jednak w ramach tej ustawy można ubiegać się też
o zadośćuczynienie za poniesioną krzywdę, w tym cierpienia psychiczne i fizyczne. Roszczeń można dochodzić również w sytuacji, gdy nie internowano ludzi, ale ograniczano im swobodę, ich możliwości zarobkowe czy zastraszano. W tej kategorii mieszczą się też wszelkie sprawy osób pozbawionych wolności
w okresie stanu wojennego, mimo że nie zostały prawomocnie skazane.

III. Odszkodowanie za przymusową czynną służbę wojskową

Kolejna grupa to osoby, które w okresie od dnia 1 listopada 1982 r. do dnia 28 lutego 1983 r. pełniły
czynną służbę wojskową, do której odbycia zostały powołane za działalność na rzecz niepodległego bytu
Państwa Polskiego,
Odszkodowanie za internowanie poprzez przymusową służbę wojskową przysługuje ok. 1600 działaczom
zdelegalizowanej „Solidarności” w okresie stanu wojennego, którzy od listopada 1982 r. do lutego 1983 r.
odbywali przymusową służbę wojskową. Trafiali oni nie do zwykłych jednostek, ale do tzw. wojskowych
obozów specjalnych (m.in. w Czerwonym Borze, Trzebiatowie, Rawiczu, Unieściu, Budowie, Dęblinie
i Czarnym).

IV. Odszkodowanie za represje stalinowskie

Następna grupa, która na mocy postanowień ustawy lutowej może ubiegać się o odszkodowanie oraz
zadośćuczynienie są przyznaje prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia, obejmuje osoby
doświadczające represji stalinowskich mieszkające obecnie lub w chwili śmierci w Polsce ( warunek
konieczny).
Są to osoby, które prowadziły działalność na rzecz niepodległej Polski i w związku z tym w okresie od 1
lipca 1944 roku do 31 grudnia 1956 roku były poddawane represjom.

V. Odszkodowanie dla dzieci matek pozbawionych wolności

O odszkodowanie i zadośćuczynienie mogą się starać również dzieci matek pozbawionych wolności,
wobec których stwierdzono nieważność orzeczenia, które przebywały wraz z matkami w więzieniu lub
innym miejscu odosobnienia, lub których matki w okresie ciąży przebywały w więzieniu, lub innym
miejscu odosobnienia, oraz osoby najbliższe osób represjonowanych, jeśli te zmarły, mają chorobę
psychiczną bądź wyjechały z kraju.

Jak uzyskać odszkodowanie i zadośćuczynienie?

Rozpoczynając proces ubiegania się o odszkodowanie oraz zadośćuczynienie w związku z represjami w czasach PRL, należy w pierwszej kolejności uzyskać postanowienie sądu o unieważnieniu orzeczenia wydanego przez polskie organy ścigania i wymiar sprawiedliwości lub przez organy pozasądowe w okresie od 1 stycznia 1944 roku do 31 grudnia 1989 roku, jak również orzeczenia wydanego za opór przeciwko kolektywizacji wsi oraz obowiązkowym dostawom.
O stwierdzenie nieważności należy wystąpić do sądu okręgowego właściwego ze względu na miejsce wydania orzeczenia organu I instancji, co do którego toczy się postępowanie o unieważnienie. W braku tej podstawy sprawę rozpoznaje odpowiednio Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w stolicy lub Wojskowy Sąd Okręgowy w stolicy. Po otrzymaniu postanowienia sądu o unieważnieniu orzeczenia należy zwrócić się do Sądu Okręgowego
z wnioskiem o odszkodowanie. Następnie odbywa się rozprawa, podczas której sąd przeprowadza postępowanie dowodowe, a na końcu procesu sąd wydaje wyrok. Orzeczenie sądu I instancji jest zaskarżalne, natomiast kosztami procesu obciążony zostanie Skarb Państwa.
O odszkodowanie i zadośćuczynienie za represje możesz ubiegać się w terminie 10 lat od uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nieważności orzeczenia.

Jaką kwotę można otrzymać?

Przepisy prawa nie określają w żaden sposób tej kwestii. Niemniej jednak, orzecznictwo wypracowało
pewne kryteria, które bierze się pod uwagę przy zasądzaniu zadośćuczynienia i odszkodowania
Czynniki wpływające na wysokość zadośćuczynienia oraz odszkodowania to między innymi:

• - Długość oraz charakter represji ( np. : długość przebywania w więzieniu ma wpływ na wysokość odszkodowania).
• - Skutki represji: ( np. skutki zdrowotne lub trwała utrata źródła utrzymania).
• - Dowody i dokumentacja ( np. dokładność i kompletność dostarczonej dokumentacji mogą znacząco wpłynąć na wysokość przyznanego odszkodowania).

Ważnym elementem mającym istotny wpływ na wysokość odszkodowania ma także skuteczność
argumentacji prawnej przedstawionej w procesie sądowym. Kancelaria może pomóc w zebraniu
odpowiednich dowodów oraz dokumentacji, które są kluczowe w uzasadnieniu roszczeń.